گروه فرهنگی مشرق - رضا اسماعیلی از منتقدین خوش نام این روزگار است راجع به شعر و اندیشه سودابه امینی صحبت کرده ایم . گفت و گوی ما با ایشان را بخوانید ؛
- آقای اسماعیلی ! بین شاعران زن بعد از انقلاب اسامی چون طاهره صفارزاده ، سپیده کاشانی ، سیمین دخت وحیدی و ... به چشم می خورد که می توان گفت نسل اول شاعران زن انقلاب هستند . به نظر شما جایگاه خانم سودابه امینی از نظر شعری در شعر زنان بعد از انقلاب چگونه است ؟
- خانم سودابه امینی در شمار شاعرانی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با نهضتی که امام خمینی (ره) آغاز کرد ، در فضای ادبیات ظاهر شد و حضور خودش را اعلام کرد . وی در دهه دوم انقلاب توانست نام خود را به عنوان یکی از شاعران فعال و پر کار در کارنامه ادبیات انقلاب اسلامی به ثبت برساند . خانم امینی در سه حوزه شعر بزرگسال ، شعر کودک و نوجوان و نقد و پژوهش فعال هستند . من تا کنون نقدهای خوب و قابل تاملی در مطبوعات ادبی از ایشان خوانده ام که این نقدها حاکی از دانش و بینش ادبی خانم امینی است . پرداختن به نقد شعر و فعالیت در حوزه پژوهش ادبی کار هر کسی نیست . چون این کار نیاز به دانش و بینش ادبی و قدرت تحلیل گری دارد . از این منظر دغدغه خانم امینی قابل ستایش است که خودش را فقط به شعر گفتن محدود نکرده و سعی کرده است که دانش خود را به دیگران و نسل امروز انتقال دهد . این رویکرد باعث بالندگی بیشتر خانم امینی شده است .
چون کسی که می خواهد نقد کند ابتدا باید سعی کند که مواردی را که بر آنها نقد دارد خودش مرتکب نشود ، یعنی شعر خودش در حد و اندازه ای باشد که مورد قبول جامعه ی ادبی باشد و او را به عنوان یک شاعر معتبر و نسبتاً شاخص بپذیرند . دوم این که باید با دقت نظر و عمق بیشتری آثار شاعران معاصر خودش را مطالعه کند تا بتواند آن نکات ظریفی که در حوزه نقد باید به آنها پرداخت را بیان کند و به نقاط قوت و ضعف دیگران اشاره کند . تاملات ایشان در حوزه نقد باعث شده که هم مطالعات بیشتری در این حوزه داشته باشد و هم این که به یک شاعر تحلیل گر تبدیل شود . یعنی وقتی یک شعر را مطالعه می کند ، در کنار مطالعه ، به کالبدشکافی هنری و ادبی آن شعر هم نظر دارد . یعنی شعر را از نظر فرم ، ساختار ، مولفه های زیباشناختی ، تکنیک و ... هم مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد . فرق یک « شاعر - منتقد » با یک شاعر معمولی در این است .
این امر وجه تمایز خانم امینی نسبت به بانوان شاعر هم عصر خودش است . این ویژگی در دیگران کمتر وجود دارد . چرا که شاعران معمولاً خود را به سرودن شعر محدود می کنند و کمتر به حوزه نقد وارد می شوند و خیلی به ندرت هستند شاعرانی که در این حوزه فعال باشند . از آن زمانی که من خانم امینی را می شناسم ، ایشان علاوه بر سرودن شعر و چاپ مجموعه های شعر ، همزمان در مطبوعات ، جُنگ ها و گاهنامه های ادبی قلم می زدند و نقد های ایشان مرتب چاپ می شده که این یک ویژگی قابل ستایش است که باعث برتری یک شاعر نسبت به دیگران می شود .
- استقبال افراد از نقدهای ایشان با توجه به این که شما دبیر بخش شعر بزرگسال ماهنامه « اقلیم نقد » هستید ، چگونه بوده است ؟
- می توان گفت که نقدهای ایشان تا حدود زیادی تاثیر گذار بوده است . شاعران و خوانندگان اقلیم نقد به نقدهایی که از خانم امینی چاپ می شود نگاهی جدی دارند . چون از سبک نوشتن این منتقد پیداست که از دانش و بینش ادبی برخوردار است . مخاطبان علاقه مند به شعر و ادبیات معمولا از مطالعه ی نقدهای ایشان بهره برده اند . این گونه نبوده است که این نقدها را بخوانند و بگویند این چه نقدی است که چاپ شده است . نقدهای ایشان در مجموع بازتاب خوب و تاثیر گذاری داشته است .
- خانم امینی در حوزه شعر کودک و نوجوان هم فعال هستند ، فعالیت ایشان را در این حوزه چگونه ارزیابی می کنید ؟
چون خانم امینی سال هاست در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مشغول به کار هستند و این مرکز نیز هسته ای است که به صورت جدی و تخصصی به حوزه کودک و نوجوان توجه دارد ، به نظر من فکر و ذهن خانم امینی برای فعالیت در این حوزه خوب تربیت شده است . کارهای ایشان بیشتر در حوزه شعر نوجوان است و زمانی که کارهای ایشان را با کارهای مرحوم قیصر امین پور مقایسه می کنیم ، میزان تاثیر پذیری خانم امینی را از قیصر می بینیم . در حوزه کودک و نوجوان شعر گفتن کار هر کسی نیست . اما ایشان در این حوزه نسبتاً موفق بوده است ، به این علت که ایشان سال ها در این حوزه به عنوان معلم ، مدرس و کارشناس فعالیت داشته است . چنین شاعری ، طبیعتاً طبع خودش را در این فضا پرورش داده است تا بتواند برای نوجوانان هم شعری را عرضه کند که با ذائقه آنان سازگاری داشته باشد . در حوزه شعر سپید هم کارهایی که من از ایشان خوانده ام کارهای موفقی است .
- به نظر شما علت این که بانوان شاعر حضور کمرنگ تری در حوزه ادبیات دارند چیست ؟
در مورد بانوان شاعر نکته ای که باید به آن اشاره داشت این است که آنها در زمان تجرد بسیار فعال هستند و حضور پر رنگی دارند و بسیار با انرژی ظاهر می شوند . اما معمولاً بعد از تاهل کم کم تحلیل می روند و عقب نشینی می کنند و در آخر هم ادبیات را به طور کلی کنار می گذارند . اما خانم امینی جزء بانوان شاعری است که با همان انگیزه ای که در ابتدا داشته ، تا امروز راه خودش را ادامه داده است . و علی رغم بسیاری از بانوان شاعر ، تشکیل خانواده و ازدواج و فرزند باعث نشده که از سنگر شعر و ادبیات عقب نشینی کند و نسبت به ادبیات بی انگیزه شود . این خیلی مهم است که خانم امینی – ثابت قدم و استوار - تا به امروز در عرصه ادبیات حضوری فعال و تاثیرگذار داشته است و از این بابت باید به ایشان آفرین گفت
.با توجه به این که همسر ایشان آقای بهروز قزلباش هم شاعر هستند ، شاید این موضوع باعث شده این دو مکمل هم باشند و به عنوان یک زوج ادبی باعث تکامل ادبی یکدیگر شوند .
- ما متاسفانه تا کنون از پتانسیل کسانی چون خانم امینی استفاده علمی نکرده ایم . یعنی به نظر می آید که در حال حاضر ایشان از لحاظ علمی به مرحله ای رسیده اند که باید ادبیات ما از ایشان بهره علمی لازم را ببرد ، به نظر شما چرا آنچنان که باید و شاید از پتانسیل ادبی ایشان استفاده نمی شود ؟
- تا آنجا که اطلاع دارم ، خانم امینی همیشه در حوزه های شعر ، نقد و پژوهش و همچنین حضور در مجامع و تشکل های ادبی فعال بوده است . ولی حرف شما تا حدودی درست است . ما باید از توانمندی های ادبی این عزیزان بیشتر استفاده کنیم . بی توجهی به این مهم دلایل زیادی دارد . مثلاً یک دلیلش این است که ما در جمع بانوان شاعر یک تشکل منسجم و قدرتمند نداریم که این تشکل باعث شود آنها یکدیگر را پیدا کنند و از توانمندی های یکدیگر استفاده کنند و بتوانند یکدیگر را برای فعالیت های آموزشی و ادبی معرفی کنند.
متاسفانه بسیاری از بانوان شاعر به خاطر این غفلت و بی توجهی، بعد از ازدواج و متاهل شدن ادبیات را به طور کامل کنار گذاشته اند و آنهایی هم که باقی مانده اند با تحمل مصائب و سختی های فراوان حضور خودشان را حفظ کرده اند . یعنی حضورشان تنها به خاطر عشق و علاقه و دغدغه های شخصی خودشان بوده و کسی آنها را به حضور در این عرصه تشویق نکرده است . یعنی ما هیچ سامانه هوشمند فرهنگی طراحی نکرده ایم که قدر این سرمایه ها را بداند و برای تقویت حضور آنان برنامه ریزی کند . به هر حال گذشته ها گذشته . باید برای آینده فکری بکنیم تا دچار این خسران بزرگ را بگیریم . با دادن مسئولیت های فرهنگی به چهره های ادبی و سرمایه گذاری روی آنها . مگر مهندسی فرهنگی چیزی غیر از این هاست ؟ مثلاً برای برگزاری کارگاه های آموزشی در استان ها این عزیزان معرفی شوند ، برای همایش هایی که در طول سال برگزار می شوند مثلاً در مورد سبک زندگی اسلامی که مقام معظم رهبری آن را مطرح کرده اند ، به نظر من بانوان در این حوزه خیلی می توانند اثر گذار باشند و با زبان هنر و ادبیات این سبک زندگی را به تصویر بکشند . چون طبیعتاً زن استوانه و عمود خیمه خانواده است و در تربیت فرزندان و همسر داری نقش بسیار مهمی دارد.
وقتی که یک هنرمند زن این تجربیات را با هنر و ادبیات به تصویر بکشد و انتقال دهد ، مطمئن باشید که اثرگذارتر است . متاسفانه این ضعف تشکیلاتی در حوزه فرهنگ وجود دارد و باید تا دیر نشده برای آن چاره ای اندیشید . ما تشکل های ادبی ویژه بانوان بسیار کم داریم . به نظر من یکی از دلایلی که باعث شده بانوان هنرمند کمتر دیده شوند و در حاشیه قرار بگیرند ، همین مسئله است.
- آقای اسماعیلی ! بین شاعران زن بعد از انقلاب اسامی چون طاهره صفارزاده ، سپیده کاشانی ، سیمین دخت وحیدی و ... به چشم می خورد که می توان گفت نسل اول شاعران زن انقلاب هستند . به نظر شما جایگاه خانم سودابه امینی از نظر شعری در شعر زنان بعد از انقلاب چگونه است ؟
- خانم سودابه امینی در شمار شاعرانی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با نهضتی که امام خمینی (ره) آغاز کرد ، در فضای ادبیات ظاهر شد و حضور خودش را اعلام کرد . وی در دهه دوم انقلاب توانست نام خود را به عنوان یکی از شاعران فعال و پر کار در کارنامه ادبیات انقلاب اسلامی به ثبت برساند . خانم امینی در سه حوزه شعر بزرگسال ، شعر کودک و نوجوان و نقد و پژوهش فعال هستند . من تا کنون نقدهای خوب و قابل تاملی در مطبوعات ادبی از ایشان خوانده ام که این نقدها حاکی از دانش و بینش ادبی خانم امینی است . پرداختن به نقد شعر و فعالیت در حوزه پژوهش ادبی کار هر کسی نیست . چون این کار نیاز به دانش و بینش ادبی و قدرت تحلیل گری دارد . از این منظر دغدغه خانم امینی قابل ستایش است که خودش را فقط به شعر گفتن محدود نکرده و سعی کرده است که دانش خود را به دیگران و نسل امروز انتقال دهد . این رویکرد باعث بالندگی بیشتر خانم امینی شده است .
چون کسی که می خواهد نقد کند ابتدا باید سعی کند که مواردی را که بر آنها نقد دارد خودش مرتکب نشود ، یعنی شعر خودش در حد و اندازه ای باشد که مورد قبول جامعه ی ادبی باشد و او را به عنوان یک شاعر معتبر و نسبتاً شاخص بپذیرند . دوم این که باید با دقت نظر و عمق بیشتری آثار شاعران معاصر خودش را مطالعه کند تا بتواند آن نکات ظریفی که در حوزه نقد باید به آنها پرداخت را بیان کند و به نقاط قوت و ضعف دیگران اشاره کند . تاملات ایشان در حوزه نقد باعث شده که هم مطالعات بیشتری در این حوزه داشته باشد و هم این که به یک شاعر تحلیل گر تبدیل شود . یعنی وقتی یک شعر را مطالعه می کند ، در کنار مطالعه ، به کالبدشکافی هنری و ادبی آن شعر هم نظر دارد . یعنی شعر را از نظر فرم ، ساختار ، مولفه های زیباشناختی ، تکنیک و ... هم مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد . فرق یک « شاعر - منتقد » با یک شاعر معمولی در این است .
این امر وجه تمایز خانم امینی نسبت به بانوان شاعر هم عصر خودش است . این ویژگی در دیگران کمتر وجود دارد . چرا که شاعران معمولاً خود را به سرودن شعر محدود می کنند و کمتر به حوزه نقد وارد می شوند و خیلی به ندرت هستند شاعرانی که در این حوزه فعال باشند . از آن زمانی که من خانم امینی را می شناسم ، ایشان علاوه بر سرودن شعر و چاپ مجموعه های شعر ، همزمان در مطبوعات ، جُنگ ها و گاهنامه های ادبی قلم می زدند و نقد های ایشان مرتب چاپ می شده که این یک ویژگی قابل ستایش است که باعث برتری یک شاعر نسبت به دیگران می شود .
- استقبال افراد از نقدهای ایشان با توجه به این که شما دبیر بخش شعر بزرگسال ماهنامه « اقلیم نقد » هستید ، چگونه بوده است ؟
- می توان گفت که نقدهای ایشان تا حدود زیادی تاثیر گذار بوده است . شاعران و خوانندگان اقلیم نقد به نقدهایی که از خانم امینی چاپ می شود نگاهی جدی دارند . چون از سبک نوشتن این منتقد پیداست که از دانش و بینش ادبی برخوردار است . مخاطبان علاقه مند به شعر و ادبیات معمولا از مطالعه ی نقدهای ایشان بهره برده اند . این گونه نبوده است که این نقدها را بخوانند و بگویند این چه نقدی است که چاپ شده است . نقدهای ایشان در مجموع بازتاب خوب و تاثیر گذاری داشته است .
- خانم امینی در حوزه شعر کودک و نوجوان هم فعال هستند ، فعالیت ایشان را در این حوزه چگونه ارزیابی می کنید ؟
چون خانم امینی سال هاست در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مشغول به کار هستند و این مرکز نیز هسته ای است که به صورت جدی و تخصصی به حوزه کودک و نوجوان توجه دارد ، به نظر من فکر و ذهن خانم امینی برای فعالیت در این حوزه خوب تربیت شده است . کارهای ایشان بیشتر در حوزه شعر نوجوان است و زمانی که کارهای ایشان را با کارهای مرحوم قیصر امین پور مقایسه می کنیم ، میزان تاثیر پذیری خانم امینی را از قیصر می بینیم . در حوزه کودک و نوجوان شعر گفتن کار هر کسی نیست . اما ایشان در این حوزه نسبتاً موفق بوده است ، به این علت که ایشان سال ها در این حوزه به عنوان معلم ، مدرس و کارشناس فعالیت داشته است . چنین شاعری ، طبیعتاً طبع خودش را در این فضا پرورش داده است تا بتواند برای نوجوانان هم شعری را عرضه کند که با ذائقه آنان سازگاری داشته باشد . در حوزه شعر سپید هم کارهایی که من از ایشان خوانده ام کارهای موفقی است .
- به نظر شما علت این که بانوان شاعر حضور کمرنگ تری در حوزه ادبیات دارند چیست ؟
در مورد بانوان شاعر نکته ای که باید به آن اشاره داشت این است که آنها در زمان تجرد بسیار فعال هستند و حضور پر رنگی دارند و بسیار با انرژی ظاهر می شوند . اما معمولاً بعد از تاهل کم کم تحلیل می روند و عقب نشینی می کنند و در آخر هم ادبیات را به طور کلی کنار می گذارند . اما خانم امینی جزء بانوان شاعری است که با همان انگیزه ای که در ابتدا داشته ، تا امروز راه خودش را ادامه داده است . و علی رغم بسیاری از بانوان شاعر ، تشکیل خانواده و ازدواج و فرزند باعث نشده که از سنگر شعر و ادبیات عقب نشینی کند و نسبت به ادبیات بی انگیزه شود . این خیلی مهم است که خانم امینی – ثابت قدم و استوار - تا به امروز در عرصه ادبیات حضوری فعال و تاثیرگذار داشته است و از این بابت باید به ایشان آفرین گفت
.با توجه به این که همسر ایشان آقای بهروز قزلباش هم شاعر هستند ، شاید این موضوع باعث شده این دو مکمل هم باشند و به عنوان یک زوج ادبی باعث تکامل ادبی یکدیگر شوند .
- ما متاسفانه تا کنون از پتانسیل کسانی چون خانم امینی استفاده علمی نکرده ایم . یعنی به نظر می آید که در حال حاضر ایشان از لحاظ علمی به مرحله ای رسیده اند که باید ادبیات ما از ایشان بهره علمی لازم را ببرد ، به نظر شما چرا آنچنان که باید و شاید از پتانسیل ادبی ایشان استفاده نمی شود ؟
- تا آنجا که اطلاع دارم ، خانم امینی همیشه در حوزه های شعر ، نقد و پژوهش و همچنین حضور در مجامع و تشکل های ادبی فعال بوده است . ولی حرف شما تا حدودی درست است . ما باید از توانمندی های ادبی این عزیزان بیشتر استفاده کنیم . بی توجهی به این مهم دلایل زیادی دارد . مثلاً یک دلیلش این است که ما در جمع بانوان شاعر یک تشکل منسجم و قدرتمند نداریم که این تشکل باعث شود آنها یکدیگر را پیدا کنند و از توانمندی های یکدیگر استفاده کنند و بتوانند یکدیگر را برای فعالیت های آموزشی و ادبی معرفی کنند.
متاسفانه بسیاری از بانوان شاعر به خاطر این غفلت و بی توجهی، بعد از ازدواج و متاهل شدن ادبیات را به طور کامل کنار گذاشته اند و آنهایی هم که باقی مانده اند با تحمل مصائب و سختی های فراوان حضور خودشان را حفظ کرده اند . یعنی حضورشان تنها به خاطر عشق و علاقه و دغدغه های شخصی خودشان بوده و کسی آنها را به حضور در این عرصه تشویق نکرده است . یعنی ما هیچ سامانه هوشمند فرهنگی طراحی نکرده ایم که قدر این سرمایه ها را بداند و برای تقویت حضور آنان برنامه ریزی کند . به هر حال گذشته ها گذشته . باید برای آینده فکری بکنیم تا دچار این خسران بزرگ را بگیریم . با دادن مسئولیت های فرهنگی به چهره های ادبی و سرمایه گذاری روی آنها . مگر مهندسی فرهنگی چیزی غیر از این هاست ؟ مثلاً برای برگزاری کارگاه های آموزشی در استان ها این عزیزان معرفی شوند ، برای همایش هایی که در طول سال برگزار می شوند مثلاً در مورد سبک زندگی اسلامی که مقام معظم رهبری آن را مطرح کرده اند ، به نظر من بانوان در این حوزه خیلی می توانند اثر گذار باشند و با زبان هنر و ادبیات این سبک زندگی را به تصویر بکشند . چون طبیعتاً زن استوانه و عمود خیمه خانواده است و در تربیت فرزندان و همسر داری نقش بسیار مهمی دارد.
وقتی که یک هنرمند زن این تجربیات را با هنر و ادبیات به تصویر بکشد و انتقال دهد ، مطمئن باشید که اثرگذارتر است . متاسفانه این ضعف تشکیلاتی در حوزه فرهنگ وجود دارد و باید تا دیر نشده برای آن چاره ای اندیشید . ما تشکل های ادبی ویژه بانوان بسیار کم داریم . به نظر من یکی از دلایلی که باعث شده بانوان هنرمند کمتر دیده شوند و در حاشیه قرار بگیرند ، همین مسئله است.
